نزدیک به دو سال پیش خبرگزاری مهر بر آن شد تا در قالب پرونده‌ای به گفتگو با تصویرگران و صاحب‌نظران درباره کلانتری بپردازد تا پیش از مرگ، ادای دینی به این استاد تصویرگری کرده باشد. حالا با کوچ این تصویرگر پیشکسوت به دیار ابدی، بخشی از آن گفتگوها در قالب یک گزارش، بازنشر می‌شود.
علی اکبر صادقی، که خود در شمار نخستین تصویرگران کتاب درسی است در گفتگو با خبرنگار مهر، پرویز کلانتری را از نخستین تصویرگران کتاب کودک دانسته و گفته بود: کلانتری از من ۶ سال بزرگ‌تر است اما به خاطر می‌آورم آن زمان که من دبیرستانی بودم، او به‌طور جدی فعالیت می‌کرد و تصویرگر کتاب‌های درسی بود.
تصویرگر کتاب «پهلوان پهلوانان» به پیشینه تاریخچه تصویرگری برای کتاب‌های درسی اشاره و بیان کرد: سال ۱۳۴۵، انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان شکل گرفت و این، اتفاق مهمی در زمینه ادبیات و تصویرگری برای این گروه سنی بود و کسانی چون پرویز کلانتری و نورالدین زرین‌کلک و غلامعلی مکتبی و محمد زمان زمانی به تصویر کردن کتاب‌های کودکانه پرداختند. از این‌رو کلانتری را می‌توان در شمار نخستین تصویرگران به حساب آورد.
تصویرگری کلانتری به شعر سعدی شبیه است
صادقی تصویر را مهم‌تر از متن دانست و گفت: بچه‌ها بیش از آن‌که شیفته متن شوند از تصویر خوششان می‌آید و با آن ارتباط برقرار می‌کنند. برای کودکانی که خواندن نمی‌دانند متن است که جذابیت می‌آورد و آنها را به کتاب علاقه‌مند میکند.
تصویرگر کتاب «زال و سیمرغ» با اشاره به چگونگی آغاز به کار خود در کانون پرورش فکری گفت: من کار خود را از سال ۱۳۵۰ آغاز کردم؛ آن وقت پرویز کلانتری، مدیریت بخشی از کانون را برعهده داشت و برای بچه‌ها تصویری می‌کرد. خاطرم هست «پهلوان پهلوانان» نخستین کتابی بود که از من در کانون به چاپ رسید و مورد توجه قرار گرفت.
به گفته صادقی، روان و قابل‌فهم بودن، مهمترین ویژگی کارهای پرویز کلانتری است. کارهایی که با مخاطبان با هر سلیقه و درکی ارتباط برقرار می‌کنند و به شعر سعدی می‌مانند. پرویز کلانتری، به شدت ایرانی است و کارهایش رنگ و بوی فرهنگ و آداب و رسوم ایران دارد و از دل دریایی مردم کویر سخن می‌گوید.
مهمترین آموزه کلانتری به نسل پس از خود: نقاشی مقدم بر تصویرگری است
جمال‌الدین اکرمی، نویسنده، پژوهشگر و منتقد تصویرگری نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، پرویز کلانتری را در شمار نقاشانی دانست که به تصویرگری کتاب کودک روی آوردند و گفت: سال ۱۳۲۰، جریان تازه‌ای در ادبیات کودک ما شکل گرفت و بسیاری از نقاشان مطرح آن دوره چون محسن وزیری مقدم و نورالدین زرین‌کلک و علی اکبر صادقی و فرشید مثقالی و محمدزمان زمانی به تصویرگری کتاب‌های کودک پرداختند.
او با اشاره به تاریخچه هنر نقاشی و همچنین تصویرگری گفت: اگر به گذشته هنر ایران برگردیم می‌بینیم هرجا تصویر هست ادبیات هم حضور دارد برای مثال، ابیات و داستان‌های شاهنامه با تصویرگری همراه است اما در روزگار کمال‌الدین بهزاد و شکل‌گیری مکتب هرات، نقاشی به هنر مستقلی تبدیل و از ادبیات جدا شد و این استقلال در زمان کمال‌الملک به اوج خود رسید.
به گفته اکرمی، سال ۱۳۲۰ کسانی چون علینقی وزیری و صبحی مهتدی به جمع‌آوری افسانه‌ها برای بچه‌ها پرداختند و نخستین کتاب‌های ویژه کودکان نوشته و منتشر شد و نقاشان زبده‌ای چون محسن وزیری مقدم به کار برای کودکان پرداختند. سال‌ها بعد با شکل‌گیری کانون پرورش فکری و روی کار آمدن ناشرانی چون فرانکلین، تصویرگری کودک و نوجوان به صورت شاخه‌ای مستقل درآمد.
نویسنده کتاب «کودک و تصویر» که به تاریخچه تصویرگری کتاب کودک می‌پردازد در ادامه گفت: سال ۱۳۴۵، تعدادی از تصویرگران چون پرویز کلانتری و نورالدین زرین‌کلک و غلامعلی مکتبی و محمد زمان زمانی برای گذراندن یک دوره شش ماهه به آمریکا رفتند و با برگشت به ایران به تصویرگری کتاب‌های درسی برای بچه‌ها پرداختند. کلانتری بیشتر داستان‌ها و کتاب‌های فارسی را تصویر می‌کرد. برای مثال تصویرگری «حسنک کجایی» از اوست و زرین‌کلک و زمان زمانی بیشتر روی کتاب‌های تاریخ و جغرافیا متمرکز بودند.
کلانتری، بنیان‌گذار سبک «واقعگرایی کودکانه» بود
اکرمی به اینکه پرویز کلانتری، بنیان‌گذار سبک «واقعگرایی کودکانه» بود اشاره و بیان کرد: مرتضی ممیز، پیش از کلانتری و در تصویرگری برای کتاب‌های انتشارات امیرکبیر به واقعگرایی توجه کرده بود اما پرویز کلانتری در تصویرگری برای بچه‌ها به سادگی و واقعگرایی توجه کرد و با درک حس و حال کودکانه به تصویرگری برای آنان پرداخت.
به گفته نویسنده کتاب «کودک و دنیای نقاشی‌هایش»، کارهای کلانتری جز ساده و کودکانه بودن، یک ویژگی دیگر هم دارد و آن، اینکه کلانتری رنگ را در والرهای رنگی نمی‌بیند. رنگ‌ها در آثار او تخت و یک‌دست است. پیراهن آبی که پرویز کلانتری نقاشی میکند، سایه روشن ندازد. اصلا سایه- روشن با فرشید مثقالی به تصویری کتاب کودک و نوجوان راه یافت.
اکرمی یکی از مهمترین تاثیرات کلانتری بر نسل بعد خود را مقدم بودن نقاشی بر تصویرگری دانست و افزود: پرویز کلانتری به نسل بعد خود قبولاند که تصویرگری زیرمجموعه نقاشی است و نمی‌توان بدون دانستن و پرداختن به نقاشی به تصویرگری روی آورد.
نویسنده «خانم آقای کلاه دودی»، سادگی و بومی‌گیرایی را یکی دیگر از ویژگی‌های کلانتری برشمرد و گفت: شلوغی که در کار تصویرگران امروز دیده می‌شود در کار کلانتری نیست. همچنین تصاویر او زیبا و حسی است و با مخاطب ارتباط برقرار میکند. او ادبیات کودک را می‌فهمد و خود دستی بر قلم دارد و خیلی خوب می‌نویسد. ضمن اینکه ایرانی بودن و بومی‌گرایی یکی دیگر از ویژگی‌های برجسته آثار کلانتری است.
اکرمی در پایان گفت: افسوس که پرویز کلانتری زود از بدنه کتاب کودک جدا شد. بی‌گمان اگر این اتفاق نمی‌افتاد پرویز کلانتری می‌توانست جریان تصویرگری را چه در کتاب‌های درسی و چه در کانون پرورش فکری هدایت کند.
آثار کلانتری، بی‌واسطه با کودکان ارتباط برقرار میکند
لیدا معتمد، مدیر گروه هنری «دنیای عجیب» در گفتگو با خبرنگار مهر، سادگی و ارتباط بی‌واسطه با مخاطب را مهمترین ویژگی تصویرگری‌های پرویز کلانتری می‌داند و می‌گوید: تصاویر کلانتری در عین سادگی، پر از معنا و مفهوم است و با هر مخاطبی با هر گروه سنی و هر میزان درک هنری، به خوبی ارتباط برقرار میکند.
معتمد، تصاویر پرویز کلانتری را با شعر سعدی مقایسه و بیان میکند: ویژگی هر دو در سهل و ممتنع بودن است. تصاویر کلانتری ساده به نظر می‌رسد اما در عین سادگی، از طراحی و ترکیب‌بندی بسیار قوی و منسجمی برخوردار است و تنها یک هنرمند حرفه‌ای می‌تواند این گونه عمق و سادگی را درهم آمیزد.
تصویرگر «من حرفی دارم که فقط شما بچه‌ها باور می‌کنید» با اشاره به اینکه تصویرهای کلانتری به ما در رسیدن به فضایی که در ذهن خود ساخته‌ایم کمک میکند، می‌گوید: وقتی متنی را می‌خوانیم، در ذهن خود فضاسازی می‌کنیم و جالب اینکه تصویرهای پرویز کلانتری کامل‌کننده متن است و ما را در رسیدن به ان فضا یاری میکند.
تصویرگری کلانتری به شدت ایرانی است
معتمد، استفاده از رنگ‌های تخت را یکی دیگر از ویژگی‌های تصویرسازی پرویز کلانتری می‌داند و می‌گوید: رنگ‌های او تخت هستند یعنی استاد کلانتری از سایه و روشن بهره نمی‌برد؛ طرح‌هایش خاص خود او و بسیار ایرانی است. به این معنی که کلانتری تن شخصیت‌ها لباس محلی نمی‌پوشد و از هیچ‌کدام از نشانه‌های ظاهری چون آدم‌ها و لباس‌هاشان و آداب و رسوم و غذاهاشان استفاده نمی‌کند اما هم نقاشی‌ها و هم تصویرهایش به شدت بومی است و حال و هوای ایرانی دارد.
نسل نخست تصویرگران چون پرویز کلانتری و نورالدین زرین کلک و غلامعلی مکتبی در شمار نقاشان حرفه‌ای هستند که به تصویرگری روی آورده‌اند؛ معتمد در پاسخ به اینکه نقاش خوب بودن چه اندازه به تصویرگر خوب بودن کمک میکند؟، بیان میکند: بعضی نقاشی را جدای از تصویرگری می‌داننند و معتقدند این دو مستقل از هم‌اند اما گاهی برای تصویرکردن یک صحنه ناراحت‌کننده باید خیلی خوب طراحی بدانیم.
وی معتقد است: فضا سازی، کار ساده‌ای نیست؛ خود من با تصویرگرانی که نقاشان خوبی هستند یا کاریکاتوریست‌اند موافق‌ترم تا کسانی که تنها تصویرگری می‌کنند. کافی است به طرح‌های ساده پرویز کلانتری نگاه کنیم تا متوجه شویم که این کار، برآمده از ذهن یک هنرمند حرفه‌ای است.
سادگی و صمیمیت، مهمترین ویژگی آثار کلانتری است
سحر حقگو در گفتگو با خبرنگار مهر، سادگی و صمیمیت را مهمترین ویژگی تصویرهای پرویز کلانتری دانست و افزود: کلانتری در نهایت سادگی، همه حس خود را به مخاطب منتقل میکند. بهترین مثال برای این گفته، تصویر «حسنک کجایی» یا «کوکب خانم» است. تصاویری ساده و روان که هیچ پیچیدگی در آن نیست اما با مخاطب به خوبی ارتباط برقرار میکند.
تصویرگر «قصه گل مینا»، تصویرگری‌های کلانتری را نشات گرفته از شخصیت او دانست و افزود: پرویز کلانتری، شلنگ- تخته نمی‌اندازد و از رنگ‌های تخت بهره می‌برد اما مخاطب خود را خیلی خوب می‌شناسد. این سادگی در تصویر از شخصیت او سرچشمه می‌گیرد. خود پرویز کلانتری بسیار زلال و مهربان و صمیمی است.
حقگو با اشاره به اینکه سادگی در تصویر را از کلانتری آموخته گفت: نسل نخست تصویرگران، محمد زمان زمانی و نورالدین زرین‌کلک و پرویز کلانتری بودند من در شمار نسل سوم هستم. خود من سادگی را از او آموختم. ای کاش تصاویر من هم تا این اندازه به مخاطبان اصلی‌شان که کودکان و خردسالان هستند ارتباط برقرار کنند.
تصویرگر مجموعه شعر «آفرین به آفتاب» در پاسخ برخی معتقدند پرویز کلانتری به نسل بعد خود قبولاند که تصویرگری زیرمجموعه نقاشی است و نمی‌توان بدون دانستن و پرداختن به نقاشی به تصویرگری روی آورد گفت: در اینکه همه هنرها، با هم ویژگی‌های مشترکی دارند و از درون هنرمند برآمده‌اند شکی نیست اما واقعیت اینکه تصویرگری جدای از نقاشی است.
حقگو در ادامه بیان کرد: کسانی که هنرهای تجسمی را انتخاب می‌کنند باید طراحی و ترکیب‌بندی و رنگ را بشناسند. هم نقاش هم تصویرگر باید با این سه مولفه، به خوبی آشنا باشند اما نقاشی و تصویرگری جدای از یکدیگرند.
آثار کلانتری به دور از صناعت‌های تصویری است
سیروس آقاخانی هم چون سحر حقگو سادگی را مهمترین ویژگی تصاویر پرویز کلانتری می‌داند و می‌گوید: نگاهی سرراست و به دور از صناعت‌های تصویری در کارهای کلانتری به چشم می‌خورد. عناصر و نشانه‌های تصویری با کمترین دخل و تصرف و تنها با کاستن تُن‌های رنگی و افزایش درخشندگی رنگ‌ها، حاصل شده است.
تصویرگر کتاب «زال و سیمرغ» با اشاره به یکی از کتاب‌های عباس یمینی شریف که از سوی کلانتری تصویر شده، بیان میکند: در «پلنگ یکه‌تاز»، فرم‌های زنده‌نما با رنگ‌های شاد، فضایی صمیمی آفریده است. درختان و گیاهان با شکلی نسبتا نقش‌گونه و رنگ‌هایی درخشان، شکلی باورپذیر پیدا کرده‌اند. کوه‌ها چون موجی در تلاطم و بی‌قرارند تا گرمی لبخند خورشید را در فضا پراکنده کنند.
سیروس آقاخانی به نمونه‌های دیگری از تصویرسازی‌های پرویز کلانتری و ارتباط متن و تصویر با یکدیگر اشاره و بیان میکند: در کتاب «خانه باباعلی» هم بدون آن‌که عنصری زائد و تزئینی را مشاهده کنیم، شاهد تلاش بی‌وقفه مردان، زنان، دختران، پسران و جانوران تا پایان کتاب هستیم. ارتباط نوشته و تصویر در این کتاب منسجم‌تر است. در «باغ دوستی» فرم‌ها خلوص و سادگی بیشتری پیدا می‌کنند اما متن طولانی کتاب، ارتباط خود را با تصویر قطع کرده است.
به گفته تصویرگر کتاب «پیامبری از کنار خانه ما رد شد»، شاید برای تصویرگر امروز، آثار پرویز کلانتری که چندان نشانه‌ای از تجربیات مدرن و جست‌وجوگری‌ها در عرصه فرم و رنگ، فضاهای خیال‌انگیز و هراس‌آور و دراماتیک ندارد، چندان وجدآور نباشد و او را که امروز بی‌قرار و تشنه هیجانات هنرمندانه و فضاهای غیرمتعارف است، راضی نکند اما صاف و سادگی کودکانه آثار کلانتری، لااقل با مخاطب اصلی خود، یعنی کودک، رابطه‌ای بی‌واسطه و قطعی برقرار میکند.
آقاخانی، نگاه پرویز کلانتری را فاقد تکلف می‌داند و معتقد است: کلانتری نه تنها در تصویرگری که در نقاشی‌هایش نیز به اصل سادگی وفادار است. کارهای او روان، صمیمی و بومی است. او ایران و آداب و رسوم ایران را به تصیر می‌کشد. شاید به این‌خاطر است که کارهایش تا این اندازه با مخاطب ارتباط برقرار میکند.
به گفته این تصویرگر، بهترین کارهای پرویز کلانتری، تصاویر او برای کتاب‌های عباس یمینی شریف است و از حق نگذریم تصویرگری‌های او با روح اثار یمینی شریف، همخوانی بیشتری دارد. زیرا این نویسنده کودک و نوجوان هم به عدم کاربرد هرگونه صناعت و لفاظی ادبی که موجب مخدوش شدن معنای اثر شود، اعتقاد کامل داشته است.
